การเลี้ยงผึ้งโก๋น(ผึ้งโพรงป่า)
ตอนที่ 2 ภูมิปัญญาการทำโก๋นผึ้ง
Mr.Sawing Khuntasa
สวัสดีพี่น้องทุกท่านอีกครั้งนะครับ สำหรับภูมิปัญญาการเลี้ยงผึ้งโก๋น ตอนนี้เป็นตอนที่ 2 ได้แก่ ภูมิปัญญาการทำโก๋นผึ้ง โดยเป็นการสรุปองค์ความรู้มาจาก ชุมชนเครือข่ายกลุ่มอนุรักษ์ผึ้งโก๋น ลุ่มน้ำแม่กวง อำเภอดอยสะเก็ด-อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่ เป็นองค์ความรู้ที่ผ่านการสั่งสมมาอย่างยาวนานนะครับ แต่เนื่องจากมีรายละเอียดค่อนข้างมาก เลยสรุปมาแบบ ย่อ ๆ ให้อ่านง่าย ๆ เพลิน ๆ ก่อนนะครับ ถ้าสนใจรายละเอียดแบบเต็ม ๆ ฝากข้อความและเบอร์เมลล์ไว้ ผมจะส่งข้อมูลความรู้ให้ทางอีเมลล์ นะครับ ^_^
ภูมิปัญญาการเลี้ยงผึ้งโก๋นหรือผึ้งโพรง(Apis cerana indica Fabricius)ในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่กวงตอนบน มีการสืบทอดกันมานานมากกว่า 120 ปี มีการพัฒนาองค์ความรู้อย่างต่อเนื่องโดยชุมชนเองมีการทดลองปฎิบัติ
และเฝ้าสังเกต ซึ่งถือว่าเป็นประสบการณ์ที่สั่งสมมานาน
เป็นความรู้ที่สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่นมาจนถึงปัจจุบัน
ตามปกติผึ้งโก๋น(ผึ้งโพรง)
เป็นผึ้งป่าที่มีพัฒนาการในการหาที่อยู่อาศัยและสร้างรังในที่มืด แตกต่างจากผึ้งป่าชนิดอื่น
ๆ ที่นิยมสร้างรังบริเวณต้นไม้ หรือพุ่มไม้ โดย โก๋นผึ้งตามธรรมชาติ ที่พบส่วนใหญ่
ผึ้งโก๋นจะอาศัย อยู่บริเวณต้นไม้ที่มีโพรง ซอกหิน
บางครั้งก็เข้ามาอาศัยตามบริเวณบ้านเรือน เช่น บริเวณฝาผนังบ้าน ฝ้าเพดาน
บริเวณซอกไม้ ลำโพงเครื่องเสียง เป็นต้น แต่การจะเก็บน้ำผึ้งโก๋นก็เป็นไปด้วยความยากลำบากเนื่องจากรังผึ้งอยู่ในพื้นที่ซอก
หลืบหรือบริเวณบ้านที่ไม่สามารถเก็บน้ำผึ้งได้ ชุมชนจึงมีภูมิปัญญาในการสร้างที่อาศัย
หรือที่ชาวบ้านเรียกทั่วไปว่า "โก๋นผึ้ง" ขึ้นมาเพื่อให้ผึ้งเข้ามาทำรังในโก๋นและสามารถเก็บน้ำผึ้งมาใช้ประโยชน์ได้ง่าย
โก๋นผึ้ง หมายถึง
ที่สำหรับทำรังของผึ้งโก๋นหรือผึ้งโพรง มีลักษณะใหญ่ ๆ อยู่ 2 ลักษณะ ได้แก่
โก๋นผึ้งที่มีอยู่ตามธรรมชาติ
และโก๋นผึ้งที่มนุษย์สร้างขึ้นเพื่อสำหรับเลี้ยงผึ้งโดยเฉพาะ
โก๋นที่มีอยู่ตามธรรมชาติ หมายถึง โก๋นที่ผึ้งเข้าไปสร้างรังเองโดยมนุษย์มิได้สร้างขึ้น
ซึ่งผึ้งโก๋นเป็นผึ้งที่ชอบทำรังในที่มืด และปลอดภัยจากแมลงและสัตว์รบกวน
และสิ่งเป็นพิษต่าง ๆ ส่วนใหญ่ที่ผึ้งโก๋นชอบอาศัยจะเป็น โพรงไม้ โพรงหิน
บริเวณฝาบ้าน ในตู้ลำโพง ตู้เสื้อผ้าร้าง เป็นต้น หากไม่มีใครรบกวนการอาศัยอยู่ในโก๋นธรรมชาติ
ผึ้งมักไม่ค่อยย้ายไปไหน
โก๋นผึ้งที่มนุษย์สร้างขึ้น
หมายถึง โก๋นผึ้งที่ชาวบ้านทำขึ้นมาเพื่อใช้เป็นที่อยู่อาศัยทำรังของผึ้งโก๋น
เกิดจากการสังเกตุพฤติกรรมและนำวัสดุในท้องถิ่นมาจำลองเป็นที่อยู่อาศัยของผึ้ง
โดยมีการพัฒนาเทคนิคและวิธีการอย่างต่อเนื่องสำหรับโก๋นผึ้งที่มนุษย์สร้างขึ้น ปัจจุบันพบมี
5 ลักษณะ ด้วยกัน คือ โก๋นไม้โพรง
โก๋นไม้กุม โก๋นไม้ต่าง(โก๋นไม้ไผ่สาน) โก๋นท่อซีเมนต์
และโก๋นผึ้งจากเศษวัสดุเหลือใช้ โดยมีรายละเอียดและวิธีสร้างโก๋นแต่ละชนิด ดังนี้
1.1 โก๋นไม้โพรง หมายถึง โก๋นผึ้งที่ทำจากไม้ทั้งท่อน
มีลักษณะกลวงตรงกลาง เพื่อใช้ในการสร้างรังของผึ้ง
เป็นโก๋นทที่ได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย
เนื่องจากเป็นโก๋นที่สามารถใช้ได้นานนับสิบปี โดยไม่ผุสลาย
มีความทนทานต่อสภาพดินฟ้าอากาศ เก็บรักษาง่าย เป็นโก๋นที่ทำจากไม้ทั้งท่อน โดยไม้ที่ทำโก๋นผึ้งส่วนใหญ่จะเป็นไม้ล้มขอนนอนไพรที่มีลักษณะรูกลวงตรงกลาง
หรือใช้ไม้ทั้งท่อนมาทำ จากการสำรวจพบว่า
ไม้ที่นิยมนำมาทำโก๋นผึ้ง ได้แก่ เต่าร้าง เลี่ยน ทะโล้ มะพร้าว สลีดง ขนุนฝ้ายคำ
แดง ประดู่ สัก จำปี ตะเคียน เป็นต้น ส่วนใหญ่จะเน้นไม้ที่มีเนื้อแกนกลางลำต้นที่ไม่แข็งมากนัก
ไม้ที่ไม่นิยมนำมาทำโก๋นผึ้ง ได้แก่ ต้นสน ต้นรัก
เนื่องจากไม้สนมีน้ำมันในเนื้อไม้ทำให้มีกลิ่นฉุน
ผึ้งไม่ชอบกลิ่นและไม่เข้ามาอาศัยในโก๋นผึ้ง
และไม้รักเป็นไม้ที่ผู้สำผัสบางคนมีอาการแพ้เมื่อสำผัสและเกิดอาการคันอย่างรุนแรง
รวมทั้งเป็นไม้ที่มีแกนและเนื้อไม้ที่แข็งมาก จึงไม่ค่อยมีผู้นิยมนำมาทำโก๋นผึ้ง
1.2 โก๋นไม้กุม หมายถึง
โก๋นผึ้งที่ทำมาจากแผ่นไม้กระดานหรือฝาบ้านมาประกอบกันเป็นโก๋นผึ้ง
ลักษณะเป็นรูปกล่องสี่เหลี่ยมผืนผ้า ส่วนใหญ่ชาวบ้านจะใช้ฝาบ้านเก่า
หรือฝาลำโพงเครื่องเสียงเก่ามาทำ โดยลักษณะจะเป็นรูปกล่องสี่เหลี่ยม
มีความสูงประมาณ 50 - 60 เซนติเมตร กว้างประมาณ 30 - 40 เซนติเมตร ลักษณะเด่นคือ
สามารถทำได้ง่ายกว่าโก๋นไม้โพรง
เนื่องจากสามารถนำแผ่นไม้มาประกบกันได้เลยโดยไม่ต้องนำมาเจาะให้เป็นรูกลวงตรงกลาง
ปัจจุบันเริ่มมีผู้ทำโก๋นแบบนี้เพิ่มมากขึ้นเนื่องจากผลิตง่าย
และสามารถทำได้ทีละหลายโก๋นพร้อม ๆ กัน ได้
1.3 โก๋นไม้ต่าง(โก๋นไม้ไผ่สาน) หมายถึง โก๋นผึ้งที่ทำจากไม้ไผ่
โดยนำไม้ไผ่มาจักเป็นเส้นแล้วสานขึ้นรูปเป็นรูปทรงกระบอก ขนาด 30 x 60 เซนติเมตร
การทำโก๋นไม้ต่างผู้สานต้องเป็นผู้ที่มีฝีมือในเชิงจักสานอยู่บ้างจึงสามารถทำได้สวยและคงทน
ปัจจุบันยังเป็นที่นิยมสำหรับหลาย ๆ ชุมชนอยู่
1.4 โก๋นท่อซีเมนต์ คือ
โก๋นที่ทำจากท่อน้ำที่ทำจากปูน มีการคิดค้น ทดลองและเริ่มทำขึ้น ประมาณเดือน
มกราคม พ.ศ.2554 โดยนายสนั่น พวงคำไหล นักวิชาการกลุ่มผู้เลี้ยงผึ้งโก๋นบ้านปางกำแพงหิน
โดยได้ทดลองนำท่อซีเมนต์ ส่งน้ำระบบไฟฟ้าพลังน้ำเก่า ที่ถูกทิ้งไว้ข้างทาง มาทดลองตัดและนำมาล่อผึ้ง
ปรากฏว่ามีผึ้งเข้ามาอาศัย ทำรังได้
จึงนำความรู้การทำโก๋นผึ้งดังกล่าวมาเผยแพร่ให้กับสมาชิกเครือข่ายกลุ่มอนุรักษ์ผึ้งลุ่มน้ำแม่กวง
ต่อมามีการนำความรู้ดังกล่าวไปใช้กันอย่างแพร่หลายโดยในปี พ.ศ.2555 พบกลุ่มที่ทำโก๋นผึ้งจากท่อซีเมนต์
เพิ่มขึ้นอย่างเห็นได้ชัด เช่น กลุ่มอนุรักษ์ผึ้งบ้านป่าสักงาม
กลุ่มอนุรักษ์ผึ้งบ้านปางจำปี กลุ่มอนุรักษ์ผึ้งบ้านปางไฮ
กลุ่มอนุรักษ์ผึ้งบ้านปางกำแพงหิน และสมาชิกกลุ่มอื่น ๆ อีกเป็นจำนวนมาก
เนื่องจากทำได้ง่าย ต้นทุนต่ำ โก๋นสามารถตั้งล่อผึ้งและเลี้ยงผึ้งในป่าได้ ทนต่อสภาพอากาศ
โก๋นไม่รั่ว แต่มีข้อเสียคือ
ห้ามตั้งกลางแดดเนื่องจากอุณหภูมิภายในรังจะร้อนเกินไป และน้ำหนักมาก
ส่วนใหญ่ชาวบ้านนิยมตั้งล่อไว้ตาม กระต๊อบหรือข้างบ้าน ไม่นิยมยกย้ายบ่อยนัก
1.5
โก๋นผึ้งจากวัสดุเหลือใช้
ซึ่งมีหลายชนิด โดยส่วนใหญ่จะมีหลายลักษณะและขนาด
ขึ้นอยู่กับวัสดุเหลือใช้ที่นำมาใช้ประโยชน์ เช่น ปี๊บ ถังน้ำ ถังใส่สีทาบ้าน ตะกร้าเก่า ถ้าผึ้งเข้าทำรังแล้ว
ต้องเก็บไว้ในที่ร่มและที่ที่มีอากาศเย็นถ่ายเทสะดวก วัสดุที่นำมาทำไม่ควรเป็นวัสดุที่เป็นอันตรายกับแมลง
เช่น ถังใส่ยาฆ่าแมลง เป็นต้น และก่อนนำมาทำโก๋นควรทำความสะอาดเพื่อมิให้มีสารพิษและกลิ่นตกค้าง
การทำโก๋นผึ้งจากเศษวัสดุเหลือใช้ไม่เป็นที่นิยมของชุมชนมากนัก
เนื่องจากมีวัสดุที่ทำโก๋นผึ้งชนิดอื่น ๆ ซึ่งเป็นทางเลือกที่ดีกว่า
ในที่นี้จะกล่าวถึงวิธีการสร้างโก๋นผึ้งจากเศษวัสดุเหลือใช้ที่ทำจากถังสีที่ใช้แล้ว
มีรายละเอียดดังนี้
เป็นไงบ้างครับ ภูมิปัญญาท้องถิ่น ในปัจจุบันหาชมได้ยากมาก เนื่องจากกระแสการพัฒนาไปสู่ความเป็นสมัยใหม่และมีการทำการเกษตรที่ใช้สารเคมีและยาฆ่าแมลงจำนวนมาก ทำให้ประชากรผึ้งและ ผู้ที่ต่อยอดภูมิปัญญาดั้งเดิมของชุมชนมีจำนวนน้อยลงไปทุกที (รู้สึกจะแข่งกันว่า ผึ้งป่ากับคนมีภูมิปัญญาใครจะไปก่อนกันเนาะ เหอๆๆ) ถ้าสนใจอยากชมการเลี้ยงผึ้งโก๋นตามภูมิปัญญาดั้งเดิม แวะเที่ยวชมที่ ตำบลเทพเสด็จ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ โดยเฉพาะในช่วงเดือน มกราคม - พฤษภาคม ของทุกปี จะมีการเลี้ยงตามบ้านเรือนเลยนะครับ รับรองได้น้ำผึ้งป่า แท้ ๆ ราคาย่อมเยาว์
แหล่งข้อมูล : เครือข่ายกลุ่มอนุรักษ์ผึ้งโก๋นธรรมชาติขุนน้ำแม่กวง
โครงการหมู่บ้านพิทักษ์ป่ารักษาสิ่งแวดล้อม จังหวัดเชียงใหม่
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น